Arash Naraghi :: آرش نراقی

آیا می توان میان “رویکرد مدرنیت گرا” به دین و “سنّت گرایی غیر انتقادی” راهی میانه جست که در مقام اصلاح اندیشه دینی عقلانیت درون دینی و عقلانیت برون دینی، هر دو، را برسمیت بشناسد؟ آیا می توان اندیشه دینی را بر مبنای رویکردی اصلاح کرد که عقلانیت برون دینی را برسمیت بشناسد اما عقلانیت درون دینی را فراموش نکند؟
در این مقاله مایلم طرحی کلّی از چنان رویکردی را پیشنهاد کنم. این رویکرد، در مقام اصلاح اندیشه دینی، حفظ “سنّت” دینی را اصالت می بخشد، و از این حیث “سنّت گرا” ست. اما در عین حال، نسبت به نقدهای برون دینی حساسیت مثبت دارد، و از این حیث “انتقادی” است. از این رو، می توان این رویکرد را “سنّت گرایی انتقادی” نامید.

این مقاله را در خرداد ماه سال ۱۳۷۷ در شماره ۹ نشریه راه نو منتشر کردم. در این مقاله چند مدعای اصلی را مطرح کردم: (نخست آنکه) باید میان “روشنفکری دینی” و “احیاگری دینی” تمایز نهاد؛ (دوّم آنکه) دین داری از مقوّمات “روشنفکری دینی” نیست، یعنی فرد می تواند تعهد شخصی به دین نداشته باشد، اما در متن پروژه “روشنفکری دینی” کار کند؛ (سوّم آنکه) “احیاگری دینی” برخلاف “روشنفکری دینی” لزوماً ملتزم به اقتضائات مدرنیت نیست، تعهد اصلی او در روزگار ما خصوصاً صیانت از دین در متن جهان جدید است؛ و (چهارم آنکه) پروژه روشنفکری دینی به محض آنکه نشان دهد جمع میان مدرنیت و دین ممکن است، به پایان کار خود می رسد، اما پایان کار روشنفکری دینی به معنای پایان رسالت احیاگری در قلمرو دین نیست. اکنون که پس از پانزده سال این مقاله را دوباره می خوانم، همچنان خود را به اصل مدعیات آن معتقد می یابم، هرچند که احیاناً جزِئیات استدلال را به نحو کمابیش متفاوتی تقریر می کردم.