در مقاله «نواندیشی دینی در سه پرده» کوشیده ام ویژگی ها و وجوه تمایز سه گرایش مهم را در دل جریان نواندیشی دینی در ایران معاصر توضیح دهم: اصلاح گری فکر دینی، بازسازی دین، و معنویت گرایی فرا-دینی. به نظرم فهم بهتر تحولات اندیشه دینی در ایران پس از انقلاب تاحدّی در گرو توجه به تمایزهای مهم این سه گرایش است.
«بحران معنا» در عصر مدرن لزوماً به این معنا نیست که بشر دیگر نمی تواند به زندگی اش معنای تازه ای ببخشد. به نظرم «بحران معنا» برای بشر مدرن بیشتر به این معناست که معانی پیشین دیگر مسلّم و بدیهی نیست.
آیا در جهانی که در آن انواع شرور گزاف وجود دارد، می توان به نحوی معقول و موّجه به خدایی عالم مطلق، قادر مطلق، و خیر محض باور داشت؟
در این مقال مایلم درباره سه پرسش اصلی نکاتی را بیان کنم:
(نخست) ریشه های ملال انگیزی عالم و نیز شیوه های ملال زدایی از زندگی آدمیان از منظر عارفان مسلمان چه بوده است؟
(دوّم) تلقی و تجربه انسان مدرن از وضعیت وجودی ملال چه تحوّلاتی یافته است؟
(سوّم) شیوه های ملال زدایی در جهان جدید چیست؟ و آیا می توان وجهی استعلابخش در تجربه ملال یافت؟
تحت کدام شرایط قانون دینی از منظر مدنی پذیرفته است، و اعضای یک جامعه دینی حقّ دارند در دل یک جامعه مدنی از قوانین دینی خود برای حلّ و فصل مسائل حقوقی شان بهره بجویند؟ در این مقاله سه شرط اصلی برای مشروعیت مدنی قوانین دینی مورد بحث قرار می گیرد.
کتاب “رساله دین شناخت: مدلی در تحلیل ایمان ابراهیمی” در سال ۱۳۷۸ در تهران و توسط انتشارات طرح نو منتشر شد. فایل پی دی اف این کتاب را می توانید در اینجا دریافت کنید.
مسأله همجنس گرایی و حقوق همجنس گرایان از جمله چالش هایی است که جهان جدید در پیش روی اندیشه اسلامی نهاده است. این مجموعه شامل دو مقاله، یک نقد، و یک مصاحبه است که جملگی مسأله همجنس گرایی را عمدتاً از منظر اخلاقی و دینی مورد بررسی قرار می دهد.
«و روباه به گندمزار بازمی گردد» بهاریه ای است که به دعوت نشریه اندیشه پویا برای آن نشریه نوشته ام. ایده اصلی آن از سنت فلسفی- عرفانی ای برمی خیزد که می توان آن را «الهیات خاک یا مکان» (Theology of Land or Theology of Place) نامید- ایده ای که این روزها در مباحث مربوط به اخلاق محیط زیست دوباره مورد توجه اهل نظر قرار گرفته است.
آیا می توان میان “رویکرد مدرنیت گرا” به دین و “سنّت گرایی غیر انتقادی” راهی میانه جست که در مقام اصلاح اندیشه دینی عقلانیت درون دینی و عقلانیت برون دینی، هر دو، را برسمیت بشناسد؟ آیا می توان اندیشه دینی را بر مبنای رویکردی اصلاح کرد که عقلانیت برون دینی را برسمیت بشناسد اما عقلانیت درون دینی را فراموش نکند؟
در این مقاله مایلم طرحی کلّی از چنان رویکردی را پیشنهاد کنم. این رویکرد، در مقام اصلاح اندیشه دینی، حفظ “سنّت” دینی را اصالت می بخشد، و از این حیث “سنّت گرا” ست. اما در عین حال، نسبت به نقدهای برون دینی حساسیت مثبت دارد، و از این حیث “انتقادی” است. از این رو، می توان این رویکرد را “سنّت گرایی انتقادی” نامید.
این مقاله را در خرداد ماه سال ۱۳۷۷ در شماره ۹ نشریه راه نو منتشر کردم. در این مقاله چند مدعای اصلی را مطرح کردم: (نخست آنکه) باید میان “روشنفکری دینی” و “احیاگری دینی” تمایز نهاد؛ (دوّم آنکه) دین داری از مقوّمات “روشنفکری دینی” نیست، یعنی فرد می تواند تعهد شخصی به دین نداشته باشد، اما در متن پروژه “روشنفکری دینی” کار کند؛ (سوّم آنکه) “احیاگری دینی” برخلاف “روشنفکری دینی” لزوماً ملتزم به اقتضائات مدرنیت نیست، تعهد اصلی او در روزگار ما خصوصاً صیانت از دین در متن جهان جدید است؛ و (چهارم آنکه) پروژه روشنفکری دینی به محض آنکه نشان دهد جمع میان مدرنیت و دین ممکن است، به پایان کار خود می رسد، اما پایان کار روشنفکری دینی به معنای پایان رسالت احیاگری در قلمرو دین نیست. اکنون که پس از پانزده سال این مقاله را دوباره می خوانم، همچنان خود را به اصل مدعیات آن معتقد می یابم، هرچند که احیاناً جزِئیات استدلال را به نحو کمابیش متفاوتی تقریر می کردم.
«سپاسگزاری» یا «ابراز شکر» از جمله فضیلتهای زندگی اخلاقی و معنوی است. مایلم در این نوشتار تحلیلی از این فضیلت در سطح مناسبات میان انسانها، و نیز در متن مناسبات میان انسانها و خداوند به دست دهم؛ و نیز انواع شکر و آفات آن را به اختصار بررسی کنم.
«فکرک های فیس بوکی» مجموعه ۹۳ تأمل درباره جنبه های مختلف زندگی انسانی ما است که در طول یک سال و اندی در قالب یادداشتهای کوتاه بر روی صفحه فیس بوک منتشر شده است.
مقابله مؤثر با تحریم ها تنها به دست دولتی امکان پذیر است که به قدرت واقعی (و نه صوری) جامعه مدنی پشت گرم باشد. نخستین گام برای مقابله با تحریم های بین المللی آزادی زندانیان سیاسی، رفع حصر رهبران جنبش سبز، و باز شدن فضای سیاسی کشور است.
در این نوشتار مایلم سه پرسش اصلی را در خصوص شکنجه مورد بررسی قرار دهم:
پرسش نخست: شکنجه چیست و چه انواع مهمی دارد؟
پرسش دوّم: آیا شکنجه تحت هر شرایطی اخلاقاً نارواست؟
پرسش سوّم: اگر بنا به فرض، تحت شرایط خاصی انواعی از شکنجه اخلاقاً روا باشد، آیا باید شکنجه را دست کم در آن موارد خاص از نظر قانونی هم مجاز دانست؟
